Ακολουθώντας τον τουριστικό δρόμο Λευκωσίας-Τροόδους και μπαίνοντας στην Κοινότητα Γαλάτας, αντικρίζεις στα δεξιά σου την εκκλησία της Παναγίας της Ποδίθου. Η εκκλησία της Παναγίας της Ελεούσας, γνωστή σαν Παναγία της Ποδίθου, είναι κατάλοιπο μιας μικρής Μονής που σήμερα δεν υπάρχει. Ο ναός είναι κτισμένος στη μέση μιας μακρόστενης κοιλάδας κοντά στις παραποτάμιες όχθες του ποταμού Κλάριου.

Το σχήμα του ναού είναι ορθογώνιο και στ' ανατολικά καταλήγει σε ημικυκλική ασπίδα. Οι εσωτερικές διαστάσεις είναι 12Χ4 μέτρα χωρίς την αψίδα. Περιβάλλεται από Πιόσχημη στοά που καλύπτεται κάτω από την ίδια «δίρριχτη» ξύλινη στέγη, η οποία καλύπτεται από κεραμιδένιες πλάκες που έχουν κατασκευαστεί από Γαλατίτες κεραμοποιούς. Κτίστηκε το 1502 από τον Δημήτριο ντε-Κόρον και τη σύζυγο του Ελένη. Ο Δημήτριος και η οικογένεια του ήταν μια από τις εξελληνισμένες οικογένειες, λατινικής καταγωγής, της μεσαιωνικής Κύπρου. Το 1461 ο Δημήτριος ήταν διοικητής στην περιοχή της Πεντάγυιας και ήταν υπέρ του Ιακώβου, νόθου αδελφού της νόμιμης βασίλισσας Καρλόττας, που παράνομα διεκδικούσε το βασιλικό στέμμα της Κύπρου. Σαράντα ένα (41) χρόνια αργότερα, το 1502 ο Δημήτριος ντε Κόρον, έχτισε το ναό της Παναγίας της Ελεούσας, που αργότερα ονομάστηκε της Ποδίθου.

Στην εξωτερική πλευρά του δυτικού τοίχου, πάνω από την κεντρική είσοδο είναι ζωγραφισμένη η Παναγία. Κάτω από το θρόνο της εικονίζονται οι δωρητές, ένα ζευγάρι αριστερά και ένας άνδρας δεξιά, έχοντας στη μέση το ναό-μακέττα-που προσφέρουν στην Θεοτόκο. Κάτω από αυτή τη σύνθεση, υπάρχει η ακόλουθη κτητορική επιγραφή:

«ΑΝΗΚΩΔΟΜΟΙΘΗ Ο ΘΙΟΣ ΚΑΙ [ΠΑΝΣΕΠΤΟΣ] ΝΑΩΣ ΟΥΤΩΣ ΤΗΣ ΥΠΕΡΑΓΙΑΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΕΛΕΟΥΣΗΣ ΤΗ ΕΧΡΟΝΗΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ Α.Φ.Β (1502) ΔΙΑ ΕΞΩΔΟΥ ΚΑΙ ΠΟΛΛΟΥ ΠΟΘΟΥ ΚΙΡΟΥ ΜΙΣΕΡ ΔΗΜΙΤΡΙ ΔΕ ΚΟΡΟ ΜΕΤΑ ΤΗΣ ΣΗΜΒΗΟΥ ΕΛΕΝΗΣ ΚΑΙ ΚΤΗΤΟΡΩΝ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΜΩΝΗΣ ΤΑΥΤΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΑΓΗΝΩΣΚΟΝΤΑΙΣ ΑΥΤΩΝ ΕΥΧΑΙΣΘΕ ΚΑΙ ΜΑΚΑΡΗΣΑΤΕ ΑΥΤΟΥΣ ΔΙΑ ΤΟΝ ΚΥΡΙΟΝ ΑΜΗΝ.

Ο ναός της Παναγίας της Ποδίθου δεν διακοσμήθηκε ολόκληρος με τοιχογραφίες. Αυτές καλύπτουν την εξωτερική πλευρά του δυτικού τοίχου, το εσωτερικό δυτικό αέτωμα, το ανατολικό αέτωμα, το τεταρτοσφαίριο της αψίδας και ο ημικυλινδρικός τοίχος της αψίδας. Η Σταύρωση, στο εσωτερικό δυτικό αέτωμα, δεν μοιάζει με την γνωστή λιτή Σταύρωση της βυζαντινής παράδοσης. Είναι μια πολυπρόσωπη σκηνή επηρεασμένη από τη δυτική ζωγραφική. Μοιάζει περισσότερο με θρησκευτικό πίνακα με πολλές λεπτομέρειες: Ο Εσταυρωμένος και οι ληστές, οι έφιπποι φραγκοφορεμένοι στρατιώτες, ο στρατιώτης που σπάζει τα σκέλη των ληστών, η Παναγία που σωριάζεται λιπόθυμη, οι στρατιώτες που παίζουν στα ζάρια το χιτώνα του Χριστού και φιλονικούν μεταξύ τους, η Μαρία η Μαγδαληνή που αγκαλιάζει τη βάση του Σταυρού του Χριστού και τέλος η αινιγματική μορφή του γονατισμένου μοναχού.

Στην κορυφή του ανατολικού αετώματος εικονίζεται το ΄Αγιον Μανδήλιον. Πιο κάτω εικονίζονται οι δύο «Οράσεις» του προφήτη Μωϋσή. Στα αριστερά ο Μωϋσής παίρνει από τα χέρια του Θεού τις πλάκες με το Δεκάλογο. Στα δεξιά ο Μωϋσής σκύβει κάτω για να λύσει το κορδόνι του σανδάλου του. Μπροστά του ψηλότερα παριστάνεται η Παναγία με το Χριστό σε εγκόλπιο, μέσα στις φλόγες της «Άφλεκτης Βάτου »

Στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας σε μια μεγαλοπρεπή σύνθεση εικονίζεται η Θεοτόκος ένθρονη, με το Χριστό στα γόνατά της ενώ οι αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ στραμμένοι προς τη Θεοτόκο κρατούν λαμπάδες και την θυμιάζουν.

Η τοιχογραφία αυτή, που διασώζεται σε καλή κατάσταση είναι πολύ εντυπωσιακή.

«….. Είναι τελεία εις σύνθεσιν, ωραιοτάτη εις εμφάνισιν και πλουσιοτάτη εις εσωτερικήν αντανάκλασιν, επεξεργασμένη με λεπτότητα και χάριν, δεξιοτεχνία και επιμέλειαν και με διαυγή αντίληψιν ……» Κυπριακαί Σπουδαί.

Κάτω από αυτή τη θαυμάσια σε «οβάλ» σχήμα Βρεφοκρατούσα Θεοτόκο, εικονίζεται η Θεία Μετάληψη των Αποστόλων σε δύο σκηνές. Αριστερά η μετάδοση του ΄Αρτου και δεξιά η μετάληψη του Οίνου. Ακολουθούν πιο κάτω Αγιογραφίες από την Παλαιά Διαθήκη, που αναφέρονται στα απόκρυφα Ευαγγέλια του Αγίου Ιακώβου. Ο Ιωακείμ και η Άννα προσφέρουν τα δώρα, η Προσευχή του Ιωακείμ, η προσευχή της Αγίας ΄Αννας, ο ασπασμός του Ιωακείμ και της ΄Αννας, η Γέννηση της Θεοτόκου.

Το εικονοστάσι του ναού θεωρείται από τα καλύτερα ξυλόγλυπτα επίχρυσα εικονοστάσια του 16 ου αιώνα. Δυστυχώς ούτε ο Σταυρός ψηλά υπάρχει ούτε οι μικρές εικόνες ψηλά στο εικονοστάσι. Τα βημόθυρα του ναού μεγάλης αξίας έργα τέχνης, έχουν κλαπεί αρχές του 2003 και αγνοείται η τύχη τους.

Η ονομασία Ποδίθου ή Ποδύθου.

Επίκεντρο της όλης αγιογράφησης του ναού της Παναγίας της Ποδίθου είναι η ΄Ενθρονη Βρεφοκρατούσα Παρθένος στην αψίδα του Ιερού Βήματος. Η τοποθέτηση της ΄Άφλεκτης Βάτου στο πιο ψηλό σημείο του ναού, αποτελεί μια καινοτομία για να τονιστεί η «Όραση» του Μωϋσή.

«Λύσαι το υπόδημα εκ των ποδών σου» είπε ο Θεός στον Μωϋσή, όταν βρέθηκε μπροστά στην Άφλεκτη Βάτο στο όρος Χωρήβ. «Αποδύθου το υπόδημα σου» θα εξηγούσαν οι ιερείς και οι ιεροκήρυκες εις τους πιστούς, αναλύοντας τους λόγους του Θεού προς τον Μωϋσέα. Εξού και η Παναγία Ποδύθου ή Ποΰθου εις το στόμα το λαού μέχρι και σήμερον».

Στα νοτιοανατολικά του ναού βρισκόταν το διώροφο σπίτι, που το ισόγειο του ήταν γνωστό σαν το «Σχολείο της μονής Ποδίθου». Δυστυχώς γκρεμίστηκε το 1950.

Ο Ρώσσος περιηγητής Βασίλειος Μπάρσκυ το 1735 αναφέρεται στο μοναστήρι της Ποδίθου που το επισκέφθηκε. «΄Εχει ένα μικρόν ναό κεκαλυμμένον δια κεράμων ….» Αναφέρει για την σκληρή και άθλια κατάσταση στην οποία ζουν οι δύο μοναχοί εξ' αιτίας των Μουσουλμάνων οι οποίοι αρπάζουν δια της βίας τροφάς και ποτά.

Η ΟΥΝΕΣΚΟ έχει συμπεριλάβει την εκκλησία της Παναγίας Ποδίθου μεταξύ των 10 Βυζαντινών εκκλησιών της Κύπρου, που κρίθηκαν ιδιαίτερης σημασίας και συμπεριλήφθηκαν στον κατάλογο της Παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.

Στην είσοδο αναγράφεται:

ΟΥΝΕΣΚΟ
ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ
ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΗΣ ΠΟΔΥΘΟΥ

PANAGIA TIS PODITHOU
UNESCO
WORLD CULTURAL HERITAGE